กรณีศึกษา อาร์เจนตินา ประเทศที่คน อยู่แต่ในเมืองหลวง /โดย ลงทุนแมน

“ยักษ์หัวโต แต่มีร่างแคระ” เป็นคำที่ใช้เรียกสถานการณ์ของประเทศอาร์เจนตินา
อาร์เจนตินามีพื้นที่กว้างใหญ่กว่า 2,780,000 ตารางกิโลเมตร
เฉพาะเขตทุ่งหญ้าปัมปัส แหล่งเลี้ยงสัตว์ที่อุดมสมบูรณ์ที่สุดแห่งหนึ่งของโลก
ก็มีพื้นที่ถึง 760,000 ตารางกิโลเมตร ซึ่งใหญ่กว่าประเทศไทยทั้งประเทศแล้ว

แต่รู้หรือไม่ว่า
เมืองหลวงและเมืองที่ใหญ่ที่สุดของอาร์เจนตินา คือ กรุงบัวโนสไอเรส
มีประชากรในเขตเมืองรวมปริมณฑลราว 15 ล้านคน
คิดเป็น 1 ใน 3 ของประชากรอาร์เจนตินา 45 ล้านคน
ซึ่งเมืองแห่งนี้ก็มีขนาดเศรษฐกิจ คิดเป็นสัดส่วนถึง 45% ของทั้งประเทศ

การมีเมืองโตเดี่ยว อาจไม่ใช่เรื่องแปลกอะไรในประเทศที่มีขนาดเล็ก
และมีเขตเพาะปลูกที่อุดมสมบูรณ์ไม่มาก
แต่สำหรับอาร์เจนตินา ที่เป็นประเทศขนาดใหญ่
ทำไมชาวอาร์เจนตินาถึงต้องมากระจุกตัวกันอยู่ในเมืองแห่งเดียว

เรื่องราวของกรุงบัวโนสไอเรสเป็นอย่างไร ?
ลงทุนแมนจะเล่าให้ฟัง
╔═══════════╗
Blockdit เป็นแพลตฟอร์ม สำหรับนักอ่าน และนักเขียน
ที่มีผู้ใช้งาน 1 ล้านคน ลองใช้แพลตฟอร์มนี้เพื่อได้ไอเดียใหม่ๆ
แล้วอาจพบว่าสังคมนี้เหมาะกับคนเช่นคุณ
Blockdit. Ideas Happen. Blockdit.com/download
╚═══════════╝
ย้อนกลับไปในยุคที่ดินแดนแห่งนี้ยังเป็นอาณานิคมของสเปน
ชื่อ Argentina ถูกตั้งมาจาก Argentum หรือ “แร่เงิน” ในภาษาละติน จากการที่ชาวสเปนคาดหวังว่าจะพบแร่เงินในดินแดนแถบนี้
และถึงขนาดตั้งชื่อแม่น้ำใหญ่ที่ไหลผ่านว่ารีโอเดลาปลาตา ซึ่งแปลว่า แม่น้ำแห่งแร่เงิน

ชาวสเปนได้สร้างเมืองเล็ก ๆ อยู่บริเวณที่ราบปากแม่น้ำรีโอเดลาปลาตา ซึ่งเป็นทำเลที่ดี มีลมพัดแรง จึงพัฒนาให้เป็นเมืองท่า และตั้งชื่อว่า Buenos Aires ซึ่งแปลว่า “เมืองแห่งสายลมที่ดี”

แต่อาร์เจนตินาก็ไม่ได้มีแร่เงินตามที่ชาวสเปนคาดหวัง เจ้าอาณานิคมจึงละทิ้งดินแดนแห่งนี้ไปให้ความสำคัญกับดินแดนอื่น ๆ ในทวีปอเมริกาใต้ เช่น เปรู ที่มีแร่ทองแดงแทน

ทิ้งให้ชาวสเปนบางส่วนที่ยังอยู่ในอาร์เจนตินาต้องดำรงชีพด้วยการค้าของเถื่อน
จนกระทั่งอิทธิพลของสเปนเริ่มเสื่อมลงในช่วงปลายศตวรรษที่ 18
แล้วอาร์เจนตินา ก็ได้ประกาศเอกราชในปี 1810

แล้วของดีของอาร์เจนตินาก็เริ่มถูกค้นพบ..

ด้วยทำเลที่ตั้งที่มีภูมิอากาศอบอุ่นคล้ายกับทวีปยุโรป มีที่ราบกว้างใหญ่อยู่ใกล้แม่น้ำอันอุดมสมบูรณ์ อาร์เจนตินาจึงมีทุ่งหญ้ากว้างใหญ่ไพศาลทางตอนกลางของประเทศ

ทุ่งหญ้านี้ มีขนาดใหญ่กว่าประเทศไทยทั้งประเทศ มีชื่อเป็นภาษาพื้นเมืองว่าทุ่งหญ้าปัมปัส
แปลว่า “ที่ราบ”

สมาชิกในรัฐบาลของอาร์เจนตินาหลังได้รับเอกราช ส่วนใหญ่แล้วก็เป็นลูกหลานของชนชั้นนำเชื้อสายสเปน เป็นเจ้าของที่ดินขนาดใหญ่ พ่อค้าที่ร่ำรวย หรือไม่ก็เป็นนายทุนจากยุโรป

รัฐบาลได้เข้ายึดครองเขตทุ่งหญ้าปัมปัสอันกว้างใหญ่ไพศาล สังหารชาวอินเดียนแดงพื้นเมืองที่ยังหลงเหลืออยู่จนหมด แล้วขายที่ดินราคาถูกให้กับนายทุนเหล่านี้

ซึ่งความอุดมสมบูรณ์ของทุ่งหญ้าปัมปัสก็เริ่มดึงดูดให้ชนชั้นนำจากยุโรปอพยพเข้ามาอยู่
ผู้คนเหล่านี้ได้นำหญ้าและวัวจากยุโรปมาเลี้ยง โดยเฉพาะวัวสายพันธุ์ Angus กับ Hereford จากเกาะอังกฤษ

ทำให้ในช่วงปี 1829-1850 สินค้าส่งออกเกือบ 70% ของอาร์เจนตินาก็คือ เนื้อวัวจากทุ่งหญ้าปัมปัสนี้เอง โดยมียุโรปที่กำลังร่ำรวยจากการปฏิวัติอุตสาหกรรม เป็นจุดหมายปลายทางหลักในการส่งออก

กรุงบัวโนสไอเรส เมืองหลวงและเมืองท่าหลักในการขนส่งสินค้า
ก็ค่อย ๆ เติบโตขึ้นจากเมืองเล็ก ๆ จนกลายเป็นเมืองใหญ่ที่มีประชากรกว่า 300,000 คน
ในช่วงทศวรรษ 1850s

แต่อย่างไรก็ตาม บรรดาเจ้าของที่ดินเลี้ยงสัตว์ ก็ไม่ได้ต่อยอดด้วยการลงทุนในโครงสร้างพื้นฐาน ปล่อยให้หน้าที่นี้เป็นของนายทุนต่างชาติ

โดยเฉพาะชาวอังกฤษ ซึ่งเข้ามาลงทุนในการปรับปรุงท่าเรือ และสร้างทางรถไฟทั่วอาร์เจนตินาในปี 1885 เพื่อเชื่อมการขนส่งเนื้อสัตว์จากเขตทุ่งหญ้ากว้างใหญ่ มายังกรุงบัวโนสไอเรสเพื่อส่งออกไปยุโรป

จุดเปลี่ยนสำคัญอีกประการ คือในเวลาต่อมา ความต้องการข้าวสาลี และเนื้อแกะที่สูงขึ้นมากในยุโรป
ทำให้มีการเปลี่ยนทุ่งหญ้าเลี้ยงสัตว์บางส่วน ไปเป็นเขตปลูกข้าวสาลี และเลี้ยงแกะ

การปลูกข้าวสาลี และเลี้ยงแกะต้องใช้แรงงานมากกว่าการเลี้ยงวัวมาก ในช่วงปี 1890 อาร์เจนตินามีประชากรเพียง 4 ล้านคน จึงต้องมีการนำเข้าแรงงานจากต่างประเทศ
โดยเฉพาะแรงงานอพยพจากอิตาลี

เวลานั้น อิตาลีเพิ่งรวมประเทศใหม่ และมีการปฏิวัติอุตสาหกรรมทางภาคเหนือของประเทศ รัฐบาลอิตาลีจึงทุ่มงบประมาณในการสร้างโครงสร้างพื้นฐานด้านอุตสาหกรรมให้ทางตอนเหนือ

ส่วนภาคใต้ที่เป็นเขตเกษตรกรรมถูกปล่อยปละละเลย ชาวอิตาลีตอนใต้เกือบ 5 ล้านคน จึงอพยพไปยังทวีปอเมริกา บางส่วนก็ไปสหรัฐอเมริกา บางส่วนก็ลงใต้มาอาร์เจนตินา

แต่สิ่งที่ผู้อพยพที่เข้ามาในอาร์เจนตินา แตกต่างจากผู้อพยพที่ไปสหรัฐอเมริกา ก็คือ “การถือครองที่ดิน”

สหรัฐอเมริกามีดินแดนกว้างใหญ่ที่ยังไม่มีเจ้าของ และรัฐบาลดึงดูดผู้อพยพด้วยการให้สิทธิในการเป็นเจ้าของที่ดินเหล่านั้น

ส่วนอาร์เจนตินา ถึงแม้จะมีพื้นที่กว้างใหญ่ แต่ที่ดินส่วนใหญ่กลับถูกครอบครองด้วยชนชั้นนำเชื้อสายสเปน
ซึ่งรัฐบาลก็มีส่วนในการสนับสนุนเรื่องนี้ ทำให้ผู้อพยพที่เข้ามาใหม่ส่วนมาก จึงเป็นเพียงลูกจ้างที่ทำงานในไร่ ไม่ใช่เจ้าของที่ดิน..

เมื่อผู้อพยพก็มีจำนวนมากกว่าความต้องการแรงงานในภาคการเกษตร ท้ายที่สุด ผู้อพยพหลายล้านคน ต้องปักหลักทำงานอยู่ในเขตเมือง

โดยเฉพาะในกรุงบัวโนสไอเรส ซึ่งในช่วงนั้นเริ่มมีโรงงานแปรรูปผลิตภัณฑ์ เช่น หนังวัว เครื่องแต่งกายจากหนัง หรือแปรรูปอาหาร

การส่งออกสินค้าเกษตรที่รุ่งเรืองทำให้กรุงบัวโนสไอเรสเติบโตเป็นอย่างมาก จนมีประชากรกว่า 1.2 ล้านคน ในช่วงทศวรรษ 1910s ซึ่งเป็นช่วงเวลาเดียวกับที่ GDP ต่อหัวของชาวอาร์เจนตินาติดอันดับ Top 10 ของโลกเลยทีเดียว

ความร่ำรวยทำให้นายทุนเจ้าของที่ดิน เศรษฐีเจ้าของกิจการต่าง ๆ มีเงินเหลือเฟือ จนสามารถเนรมิตเมืองหลวงให้สวยงามหรูหราด้วยอาคารสไตล์เมืองหลวงของฝรั่งเศส จนบัวโนสไอเรสได้รับฉายาว่า “ปารีสแห่งอเมริกาใต้”

ในขณะที่ฝั่งความบันเทิง โรงละคร และสถานบันเทิงมากมายถูกสร้างขึ้นทั่วกรุงบัวโนสไอเรสเพื่อตอบสนองวิถีชีวิตอันหรูหรา มีการนำจังหวะการเต้นอันร้อนแรง ที่ถูกพัฒนาโดยแรงงานอพยพ ขึ้นมาสู่แวดวงสังคมชั้นสูง คนทั้งโลกรู้จักการเต้นรำนี้ในชื่อ “แทงโก”

ท่ามกลางความร่ำรวย บัวโนสไอเรสก็ยิ่งดึงดูดแรงงานอพยพจากยุโรปเข้ามาเรื่อย ๆ จนมีประชากรกว่า 3 ล้านคนในช่วงทศวรรษ 1920s ในขณะที่ประชากรของทั้งประเทศอาร์เจนตินามีเพียง 10 ล้านคน

การที่มีประชากรอยู่ในเมืองหลวงมากเกินไป
ทำให้ประเทศอาร์เจนตินามักถูกเปรียบเปรยว่า “เป็นยักษ์ที่มีหัวโต แต่มีร่างแคระ”..

ถึงแม้จะร่ำรวยจากทุ่งหญ้าปัมปัสอันอุดมสมบูรณ์ แต่นายทุนชาวอาร์เจนตินาก็ไม่ได้ต่อยอดธุรกิจไปสู่ด้านอื่น ๆ ไม่มีการพัฒนาอุตสาหกรรมหนักในประเทศ ในขณะที่โครงสร้างพื้นฐานก็ปล่อยให้ถูกควบคุมโดยนายทุนชาวต่างชาติ

ซึ่งถ้าความต้องการสินค้าเกษตรกรรมยังคงสูงอยู่ ก็คงไม่มีปัญหาอะไร..

แต่ทว่า ความต้องการเนื้อสัตว์ ขนแกะ และข้าวสาลีก็เริ่มลดลงในช่วงทศวรรษ 1930s เมื่อโลกเกิดวิกฤติเศรษฐกิจที่เรียกว่า “The Great Depression”

เรื่องนี้ทำให้รายได้ของชาวอาร์เจนตินาเริ่มลดลง กรุงบัวโนสไอเรสที่เฟื่องฟูก็ค่อย ๆ เสื่อมลง เกิดย่านเสื่อมโทรมขึ้นหลายแห่งในเมือง

ในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ถึงแม้กรุงบัวโนสไอเรสจะไม่ได้รับความเสียหายอะไรเลย
แต่เพราะความหวาดกลัวว่าจะเกิดสงครามโลกอีกครั้ง
ประธานาธิบดีฆวน เปรอน ซึ่งเริ่มดำรงตำแหน่งในปี 1946 จึงเลือกที่จะดำเนินนโยบายเศรษฐกิจแบบปิด คือแยกตัวเองกับโลกภายนอก เพื่อลดผลกระทบหากเกิดสงคราม และปกป้องหลาย ๆ อุตสาหกรรมในประเทศที่เพิ่งเริ่มตั้งต้น

ถึงแม้จะมีเจตนาดี แต่นโยบายเช่นนี้กลับส่งผลเสียให้กับเศรษฐกิจของอาร์เจนตินาในระยะยาว..

เพราะเมื่อสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่สอง ประเทศอุตสาหกรรมในยุโรปและเอเชียตะวันออก ที่เปิดประเทศค้าขายกับต่างประเทศ ต่างฟื้นตัวและก้าวหน้าอย่างรวดเร็ว
แต่อุตสาหกรรมในอาร์เจนตินายังคงล้าหลัง ไม่สามารถแข่งขันกับต่างประเทศได้ และต้องพึ่งพาเงินอุดหนุนจากรัฐบาลเพื่อความอยู่รอด

เมื่อรวมกับนโยบายประชานิยมแบบสุดโต่งตลอดเวลา 9 ปีในการดำรงตำแหน่งของประธานาธิบดีเปรอน จากปี 1946-1955 ทำให้รัฐบาลเริ่มขาดดุลงบประมาณหนักขึ้น

จนสุดท้ายก็จำต้องกู้เงินจากต่างประเทศมาใช้จำนวนมาก โดยเฉพาะจาก IMF
เมื่อกู้เงินแล้ว แต่ไม่มีเงินมาใช้หนี้ ท้ายที่สุดก็หันมาใช้วิธีพิมพ์เงินไปใช้หนี้ และสิ่งที่เกิดขึ้นตามมาก็คือ ภาวะเงินเฟ้ออย่างมโหฬาร หรือที่เรียกว่า “Hyperinflation”

ความวุ่นวายจากปัญหาเศรษฐกิจ ทำให้ฝ่ายทหารเข้ามายึดอำนาจ
แต่รัฐบาลทหารก็ไม่ได้ช่วยทำให้เศรษฐกิจดีขึ้น

ซ้ำร้ายด้วยปัญหาคอร์รัปชันอย่างหนักหน่วง และการเรียกความนิยมด้วยการก่อสงครามแย่งชิงหมู่เกาะฟอล์กแลนด์กับกองทัพอังกฤษแล้วจบลงด้วยความพ่ายแพ้ ก็ยิ่งเพิ่มภาระหนี้สินก้อนโตให้กับประเทศ

วิกฤติเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นหลายต่อหลายครั้ง หากเกิดขึ้นในประเทศที่มีพื้นที่ทำการเกษตร และผู้คนทั่วไปยังพอมีกรรมสิทธิ์ในที่ดิน แรงงานในเมืองก็อาจอพยพกลับชนบท เพื่อไปทำงานในภาคการเกษตรได้ในยามที่เกิดวิกฤติเศรษฐกิจ อย่างน้อยก็พอเพาะปลูกอาหารประทังชีวิต

แต่ด้วยโครงสร้างทางสังคมและเศรษฐกิจของอาร์เจนตินา ที่ผืนดินทำการเกษตรส่วนใหญ่ถูกครอบครองโดยนายทุน และบริษัทต่างชาติ เท่ากับว่า แรงงานในเมืองเหล่านี้ไม่มีที่ให้ไป นอกจากการอยู่ในเมืองต่อไป ในขณะที่ค่าครองชีพจากภาวะเงินเฟ้อก็สูงขึ้นเรื่อย ๆ

ทุก ๆ ครั้งที่เกิดวิกฤติเศรษฐกิจ จะมีชาวอาร์เจนตินาราว 35% มีรายได้ต่ำกว่าเส้นแบ่งระดับความยากจน

หรือพูดง่าย ๆ จะมีคน 1 ใน 3 กลายเป็นคนจน ในทุกครั้งที่ประเทศแห่งนี้เกิดวิกฤติเศรษฐกิจ ซึ่งคนจนเหล่านั้น ส่วนใหญ่ก็กระจุกตัวอยู่ในกรุงบัวโนสไอเรส

วิกฤติโควิด 19 ก็เป็นหนึ่งในวิกฤติที่หนักหนาสาหัสสำหรับอาร์เจนตินา
การระบาดหลายระลอกต่อเนื่องเป็นเวลาเกือบ 2 ปี มีผู้ป่วยกว่า 5 ล้านคน
ซึ่งการระบาดส่วนใหญ่ก็มีที่มาจากกรุงบัวโนสไอเรส ทำให้ต้องมีมาตรการล็อกดาวน์เมืองหลวงเพื่อลดการระบาด

ด้วยความที่เมืองแห่งนี้มีขนาดเศรษฐกิจ 45% ของทั้งประเทศ
จึงส่งผลกระทบอย่างหนักต่อเศรษฐกิจของอาร์เจนตินา อัตราการเติบโต GDP ของอาร์เจนตินาในปี 2020 ติดลบเกือบ 10%

และจากวิกฤติในครั้งนี้ ก็มีการคาดกันว่า จะทำให้ชาวอาร์เจนตินากลายเป็นคนจน ราว 42% หรือคิดเป็นเกือบครึ่งหนึ่งของประชากรทั้งประเทศเลยทีเดียว

กรณีศึกษาของอาร์เจนตินาจึงเป็นสิ่งที่น่าสนใจ
ด้วยโครงสร้างสังคมและการบริหารที่ผิดพลาด ที่ทำให้ผู้คนต้องมากระจุกตัวอยู่ในเมืองเมืองเดียว เผชิญหน้าวิกฤติเศรษฐกิจซ้ำแล้วซ้ำเล่า

ทั้งที่ประเทศแห่งนี้มีพื้นที่อุดมสมบูรณ์มากมาย มีพื้นที่กว้างใหญ่เป็นอันดับ 8 ของโลก
และเคยมี GDP ต่อหัว ติดอันดับ Top 10 ของโลก

แต่ในปัจจุบัน ผู้คนกลับยากจน ไม่มีงานทำ อดอยาก ขาดแคลนอาหาร และแออัดกันอยู่ในเมืองบัวโนสไอเรส ถึงจะอยากหนีออกจากเมือง ก็ไปไม่ได้ เพราะไม่มีที่ไหนให้ไป..
╔═══════════╗
Blockdit เป็นแพลตฟอร์ม สำหรับนักอ่าน และนักเขียน
ที่มีผู้ใช้งาน 1 ล้านคน ลองใช้แพลตฟอร์มนี้เพื่อได้ไอเดียใหม่ๆ
แล้วอาจพบว่าสังคมนี้เหมาะกับคนเช่นคุณ
Blockdit. Ideas Happen. Blockdit.com/download
╚═══════════╝
ติดตามลงทุนแมนได้ที่
Website - longtunman.com
Blockdit - blockdit.com/longtunman
Facebook - facebook.com/longtunman
Twitter - twitter.com/longtunman
Instagram - instagram.com/longtunman
Line - page.line.me/longtunman
YouTube - youtube.com/longtunman
Spotify - open.spotify.com/show/4jz0qVn1AL7tRMHiTvMbZH
Apple Podcasts - podcasts.apple.com/th/podcast/ลงท-นแมน/id1543162829
Soundcloud - soundcloud.com/longtunman
References:
-https://foreignpolicy.com/2020/08/27/argentina-economy-crumbles-buenos-aires-lockdown-continues/
-https://www.newgeography.com/content/001862-the-two-worlds-buenos-aires
-https://latinaer.springeropen.com/articles/10.1186/s40503-019-0076-2
-https://www.researchgate.net/publication/271726246_Urbanization_Concepts_Trends_and_Analysis_in_Three_Latin_American_Cities
-https://knoema.com/atlas/Argentina/Poverty-rate-at-national-poverty-line
-https://prachatai.com/journal/2021/08/94399